اصحاب امام مهدیهمراهان و یاران امام مهدی (عج) در زمان ظهور را اصحاب امام مهدی گویند. فهرست مندرجات۱.۱ - در لغت ۱.۲ - در قرآن ۲ - اصحاب امام مهدی در روایات ۲.۱ - چگونگی پیوستن اصحاب به حضرت ۲.۲ - پیمان‌نامه حضرت با اصحاب ۲.۳ - ملیت و موطن اصحاب ۲.۴ - تعداد اصحاب ۲.۴.۱ - سیصد و سیزده ۲.۴.۲ - ده هزار ۲.۴.۳ - اعداد دیگر ۲.۴.۴ - وجه جمع بین روایات ۲.۴.۵ - شواهد برای وجه جمع ۲.۵ - اوصاف اصحاب ۲.۵.۱ - جوان بودن ۲.۵.۲ - ایمان استوار ۲.۵.۳ - آرزومند شهادت ۲.۵.۴ - دارای ابهت ۲.۵.۵ - قاطع و نترس ۲.۶ - اصحاب زن ۲.۷ - رجعت مؤمنان درگذشته ۲.۷.۱ - از امت‌های پیشین ۲.۷.۲ - برجستگان صدر اسلام ۲.۸ - نزول حضرت عیسی ۲.۹ - شعیب بن صالح ۳ - خلاصه بحث اصحاب امام مهدی ۴ - فهرست منابع ۵ - پانویس ۶ - منبع ۱ - معنای اصحاب و صحابه۱.۱ - در لغتکلمه اصحاب و صحابه ، جمع صاحب از ماده «صحب»، در لغت به معنای معاشر و همراه است. ۱.۲ - در قرآندر قرآن نیز کلمه «اصحاب» به معنای همراه، اهل ، دسته و گروه به کار رفته و ۷۸ بار در آیات مختلف ذکر شده است. ۲ - اصحاب امام مهدی در روایاتتعداد اصحاب امام مهدی (علیه‌السلام)، چگونگی پیوستن آنان به حضرت، بیعت آنان با امام (علیه‌السلام)، مشخصات فردی و منطقه، ویژگی‌ها و اوصاف یاران مهدی (عج) و... از جمله موضوعاتی است که در مجامع روایی شیعی و برخی منابع حدیثی اهل‌سنت ، منعکس شده است. ۲.۱ - چگونگی پیوستن اصحاب به حضرتبر اساس این روایات ، آنان به‌طور ناگهانی و معجزه‌آسا از مسافت‌های دور و نزدیک در یک شب و یا صبح‌گاه در مکه معظمه گرد می‌آیند و به حضرت می‌پیوندند. امیرمؤمنان (علیه‌السلام) در مورد نحوه فراخوانی و پیوستن یاران مهدی (علیه‌السلام) از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) نقل می‌کند که: خداوند یاوران مهدی را در کمتر از چشم به هم زدن از مشرق و مغرب زمین در کنار کعبه گرد می‌آورد. [۳]
ابن طاووس، علی بن موسی، الملاحم و الفتن فی ظهور الغائب المنتظر، ج۱، ص۱۴۶.
امام باقر (علیه‌السلام) نیز در این مورد می‌فرماید: یاران مهدی با طی‌الارض به سوی او می‌شتابند و در مکه با او بیعت می‌کنند. [۵]
سلّمی شافعی، یوسف بن یحیی، عقد الدرر فی اخبار المنتظر، ج۱، ص۶۵.
[۶]
متقی هندی، علاء الدین علی بن حسام الدین، البرهان فی علامات مهدی آخرالزمان، ج۱، ص۱۴۵.
۲.۲ - پیمان‌نامه حضرت با اصحابامام (علیه‌السلام) در این بیعت از آنان تعهد می‌گیرد که با حضرت بر سر شرایطی که اعلام می‌کند، پیمان وفاداری ببندند. از جمله شرایطی که برای بیعت امام (علیه‌السلام) با یارانش نقل شده است، پای‌مردی در میدان رزم ، دوری از حرام و کارهای منکر نظیر: دزدی ، زراندوزی ، احتکار ، رباخواری ، تخریب مساجد ، شهادت ناحق ، نوشیدن شراب ، تجمل‌گرایی ، تحقیر مؤمنان ، تعقیب افراد فراری ، خون‌ریزی ناحق ، انفاق به منافقان و کافران و انجام عمل نامشروع ، و همچنین تحمل سختی‌ها و مشکلات و امر به معروف و نهی از منکر ، می‌باشد. اصحاب نیز این پیمان را می‌پذیرند و تک تک با امام (علیه‌السلام) مصافحه می‌کنند. [۷]
سلّمی شافعی، یوسف بن یحیی، عقد الدرر فی اخبار المنتظر، ج۱، ص۹۶.
[۸]
طبسی، شیخ محمدرضا، الشیعة و الرجعه، ج۱، ص۱۵۷.
۲.۳ - ملیت و موطن اصحابدر برخی روایات نام ، ملیت و موطن آنان نیز ذکر شده است و از شهرهایی چون: کوفه ، بصره ، مدائن ، هرات ، حران ، قلزوم ، خیبر ، طرابلس ، بیروت و بسیاری از شهرهای ایران ، مثل: اهواز ، همدان ، ری ، طالقان ، قم ، نیشابور ، کرمان ، قزوین ، مرو ، طوس و... نام برده شده است. [۹]
طبری شیعی، ابوجعفر محمد بن جریر، دلائل الامامه، ص۳۱۶.
[۱۱]
ابن طاووس، علی بن موسی، الملاحم و الفتن فی ظهور الغائب المنتظر،ج۱، ص۱۴۶.
۲.۴ - تعداد اصحابدر مورد تعداد اصحاب امام مهدی (علیه‌السلام)، در روایات آمار مختلفی ذکر شده است. ۲.۴.۱ - سیصد و سیزدهبیشتر روایات تعداد اصحاب و یاران امام مهدی (علیه‌السلام) را سیصد و سیزده نفر به اندازه اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) در جنگ بدر ذکر نموده است. [۱۶]
ابن طاووس، علی بن موسی، الملاحم و الفتن فی ظهور الغائب المنتظر، ج۱، ص۶۴.
[۱۹]
بحرانی، هاشم بن سلیمان، المحجة فیما نزل فی الحجة، ج۱، ص۴۶.
۲.۴.۲ - ده هزاربرخی روایات، تعداد اصحاب و یاوران مهدی (علیه‌السلام) را بیش از ۳۱۳ نفر ذکر کرده است. این دسته روایات بعضاً عدد ده هزار را ذکر نموده است؛ از جمله در روایتی امام صادق (علیه‌السلام می‌فرماید: مهدی ظهور نمی‌کند مگر این‌که حلقه کامل گردد، در پاسخ به این سؤال که آنان چند نفراند می‌فرماید: ده هزار نفر. همچنین ابوبصیر نقل می‌کند: مردی از اهالی کوفه از امام صادق (علیه‌السلام) پرسید که آنان چند نفرند، مردم می‌گویند: همراهان مهدی به تعداد اصحاب بدر سیصد و سیزده نفرند؟ امام (علیه‌السلام) در پاسخ فرمود:مهدی ظهور نمی‌کند مگر با نیروی قدرتمندی که تعداد آنان کمتر از ده هزار رزمنده نخواهند بود ۲.۴.۳ - اعداد دیگربرخی دیگر از روایات، تعداد اصحاب مهدی (علیه‌السلام) در هنگام ظهور را حداقل دوازده هزار و حداکثر پانزده هزار نفر ذکر کرده است. [۲۶]
ابن طاووس، علی بن موسی، الملاحم و الفتن فی ظهور الغائب المنتظر، ج۱، ص۶۵.
و حتی در بعضی روایات عدد یک‌صد هزار نفر نیز نقل شده است. [۲۷]
حرعاملی، محمد بن حسن، اثبات الهداة، ج۳، ص۵۷۸.
[۳۰]
کاظمی، مصطفی، بشارة الإسلام، ج۱، ص۱۹۰.
۲.۴.۴ - وجه جمع بین روایاتجمع میان این دسته از روایات با روایات دسته نخست با توجه به قراین موجود به آن است که روایات عدد ۳۱۳، ناظر به اصحاب و یاران ویژه حضرت در مرحله آغازین قیام است، آنانی که هسته اصلی قیام را تشکیل می‌دهند و در روایات از آنان به عنوان پرچم‌داران و فرماندهان لشکر مهدی (علیه‌السلام) [۳۲]
نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ج۱، ص۳۱۵.
[۳۴]
بحرانی، هاشم بن سلیمان، المحجة فیما نزل فی الحجة، ج۱، ص۱۹.
و نیز فرمان‌روایان و حکام روی زمین ، یاد شده است که حضرت به وسیله آنان شرق و غرب جهان را فتح می‌کند: «انّهم حکّام الأرض وعماله علیها وبهم یفتح شرق الأرض وغربها». این سیصد و سیزده نفر، هم کادر اولیه قیام‌اند و هم کارگزاران اصلی حکومت جهانی حضرت و زمام‌داران زمین. اما روایات دسته دوم که عدد بیشتر از سیصد و سیزده نفر را ذکر نموده اند، ناظر به مجموع نیروها و یاورانی است که به این جمع می‌پیوندند تحت فرماندهی آنان قرار دارند. ۲.۴.۵ - شواهد برای وجه جمعشاهد این مطلب دو روایتی است که از امام صادق (علیه‌السلام) رسیده است. در روایت نخست حضرت می‌فرماید: آنان (اصحاب مهدی) سیصد و سیزده نفرند و هر یک خود را در میان سیصد نفر می‌بینند. [۳۸]
بحرانی، هاشم بن سلیمان، المحجة فیما نزل فی الحجة، ج۱، ص۴۶.
ظاهر روایت این است که هر کدام از این سیصد و سیزده تن، فرماندهی جمعی را به عهده می‌گیرند. در جای دیگر می‌فرماید: هنگامی که خداوند به حضرت قائم اجازه قیام دهد، سیصد و سیزده تن با او بیعت می‌کنند و حضرت در مکه توقف می‌کند تا تعداد یارانش به ده هزار نفر برسند، آنگاه به سوی مدینه حرکت می‌کنند. این دو روایت، قرینه است بر این‌که قیام حضرت مهدی (علیه‌السلام) با سیصد و سیزده نفر از اصحاب ویژه و اخذ بیعت از آنان، آغاز می‌گردد و سایر یاوران حضرت به سرعت به آنان ملحق می‌شوند. از این رو، روایاتی که عدد بالاتر از ۳۱۳ را ذکر نموده است ناظر به مجموع نیروهایی است که تحت فرماندهی یاران ویژه حضرت، لشکریان قیام مهدی را در هنگام ظهور تشکیل می‌دهند. از این رو، با توجه به اختلاف روایات در مورد تعداد آنان، می‌توان گفت ارقام یاد شده مقصود نبوده است، بلکه مقصود بیان فزونی پیروان و یاوران امام مهدی (علیه‌السلام بوده است. ۲.۵ - اوصاف اصحاب۲.۵.۱ - جوان بودناز نظر ویژگی‌ها و اوصاف ، اصحاب مهدی (علیه‌السلام) همگی جوانند ، مگر تعداد اندکی مانند سرمه در چشم و یا نمک در غذا . [۴۲]
ابن طاووس، علی بن موسی، الملاحم و الفتن فی ظهور الغائب المنتظر، ج۱، ص۱۴۵.
[۴۳]
متقی هندی، علاءالدین علی بن حسام الدین، کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، ج۱۴، ص۵۹۲.
۲.۵.۲ - ایمان استوارآنان به شیران روز و نیایش‌گران شب زنده‌دار ، که دل‌های‌شان مانند پاره‌های آهن محکم و استواراند ، توصیف شده‌اند. ۲.۵.۳ - آرزومند شهادتمردانی که جز شهادت ، آرزوی دیگر ندارند و در برابر رهبر و مولای خویش سخت مطیع و فرمان‌بردارند . ۲.۵.۴ - دارای ابهتابهت و رعب این جنگ‌جویان مصمم و فولادین ، دشمنان را زمین‌گیر می‌کند. ۲.۵.۵ - قاطع و نترسآنان در راه انجام مأموریت ، بسیار قاطع و نترس‌اند و از هیچ خطری هراس به دل راه نمی‌دهند. ۲.۶ - اصحاب زندر میان اصحاب مهدی (علیه‌السلام) زنان نیز حضور دارند و در بخش‌های بهداشت و درمان ، انجام وظیفه می‌کنند. تعداد آنان در روایات، متفاوت ذکر شده است. طبق روایت مفضل بن عمر از امام صادق ، همراه قائم (علیه‌السلام) سیزده نفر زن حضور دارند که زخمی‌ها را مداوا و بیماران را پرستاری می‌کنند. اسامی نه نفر و در برخی روایات پنجاه نفر ذکر شده است [۵۱]
نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ج۱، ص۲۷۹.
و در برخی دیگر عدد بیشتری عنوان شده است. [۵۲]
مروزی، نعیم بن حماد، الفتن، ج۱، ص۱۵۱.
این روایات ظاهراً ناظر به زنانی است که پس از قیام ، حضرت را همراهی و در کارها و اردوی حضرت مشارکت می‌نمایند. ۲.۷ - رجعت مؤمنان درگذشتهاز جمله کسانی که در زمان ظهور در جمع اصحاب و لشکریان امام مهدی (علیه‌السلام) قرار می‌گیرند، عده‌ای از مؤمنان شایسته و برجسته‌ای‌اند که پیش‌تر از دنیا رفته‌اند. خداوند آنان را دوباره زنده می‌کند و به سپاه مهدی (علیه‌السلام) ملحق می‌شوند. ۲.۷.۱ - از امت‌های پیشیناین اشخاص که در روایات بعضاً نام برده‌اند، برخی جزء امت‌های پیشین‌اند مانند: یوشع وصی موسی (علیه‌السلام)، مؤمن آل فرعون و اصحاب کهف . [۵۴]
بحرانی، هاشم بن سلیمان، حلیة الابرار فی فضائل محمد و آله الأطهار، ج۲، ص۶۰۱.
[۵۶]
اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج۳، ص۲۵۶.
۲.۷.۲ - برجستگان صدر اسلامبرخی دیگر جزء پیشگامان و برجستگان صدر اسلام در عصر پیامبر اکرم (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) و امامان معصوم‌اند، نظیر: سلمان فارسی ، ابا دجانه انصاری ، مالک اشتر نخعی ، [۵۹]
طبری شیعی، ابوجعفر محمد بن جریر، دلائل الامامه، ص۲۷۴.
[۶۰]
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۴۸۹.
جبیر بن خاربون ، اسماعیل فرزند امام صادق (علیه‌السلام)، عبداللّه بن شریک عامری، مفضل بن عمر و...۲.۸ - نزول حضرت عیسیبا ظهور امام مهدی (علیه‌السلام) حضرت مسیح (علیه‌السلام) نیز از آسمان فرود می‌آید و به امام عرض می‌کند: من به عنوان وزیر فرستاده شده‌ام، نه امیر و فرمان‌روا . [۷۰]
ابن طاووس، علی بن موسی، الملاحم و الفتن فی ظهور الغائب المنتظر، ج۱، ص۸۳.
وی از سوی حضرت، فرماندهی عملیات تهاجمی علیه لشکریان دجال را به عهده می‌گیرد. [۷۲]
طبسی، محمدرضا، الشیعة و الرجعه، ج۷۱، ص۱۶۷.
در روایات، از حضرت عیسی (علیه‌السلام) به دلیل نقش کلیدی ایشان در میان اصحاب و کارگزاران امام مهدی (علیه‌السلام)، با عناوین «وزیر»، « پرده‌دار » و « جانشین » یاد شده است. [۷۴]
بحرانی، هاشم بن سلیمان، حلیة الابرار فی فضائل محمد و آله الأطهار، ج۷۲، ص۶۲۰.
۲.۹ - شعیب بن صالحهمچنین از برخی دیگر از چهره‌های شاخص یاران امام مهدی (علیه‌السلام) نظیر: شعیب بن صالح ، در روایات به عنوان «پرچم‌دار سپاه مهدی (علیه‌السلام)» یاد شده است. [۷۵]
ابن طاووس، علی بن موسی، الملاحم و الفتن فی ظهور الغائب المنتظر، ج۱، ص۵۳.
[۷۶]
شبلنجی، حسن بن مومن، نور الابصار فی مناقب آل النبی المختار، ج۱، ص۱۳۸.
[۷۷]
سلمی شافعی، یوسف بن یحیی، عقد الدرر فی اخبار المنتظر، ج۱، ص۱۳۰.
[۷۸]
طبسی، محمدرضا، الشیعة و الرجعه، ج۷۱، ص۲۱۱.
۳ - خلاصه بحث اصحاب امام مهدیحضرت مهدی (علیه‌السلام) با چنین اصحاب و یارانی، جهان را فتح و اسلام را در سراسر زمین حکم‌فرما می‌سازد. امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید: گویا یاران مهدی را می‌بینم که سراسر زمین و آسمان را احاطه کرده و هیچ چیزی در جهان نیست که فرمان‌بردار و تسلیم محض آنان نباشد. آنان به قدری محبوبیت دارند که حتی درندگان و پرندگان نیز در پی جلب خشنودی آنان هستند، قطعه‌ای از زمین، از این‌که یکی از یاران مهدی (علیه‌السلام) بر آن گام نهاده است بر قطعه دیگر فخر و مباهات می‌کند. ۴ - فهرست منابع• اثبات الهداة، حر عاملی، چاپخانه علمیه، قم، بی تا. • ارشاد القلوب، الدیلمی، ابومحمد الحسن، مؤسسة الأعلمی، لبنان، بیروت. • اعیان الشیعه، امین العاملی، السید محسن، دار التعارف، لبنان، بیروت. • الایقاظ من الهجعه، حر عاملی، محمد بن الحسن، دار الکتب العلمیه، قم. • بحارالانوار، مجلسی، محمد باقر، مؤسسة الوفاء، بیروت. • البرهان فی علامات مهدی آخرالزمان، متقی هندی، علاء الدین علی بن حسام الدین، چاپخانه خیام، قم. • بشارة الإسلام، کاظمی، السید مصطفی آل السید حیدر، کتابخانه نینوا الحدیثة، تهران. • بصائر الدرجات، صفار قمی، محمد بن الحسن بن فروخ، کتابخانه آیة اللّه مرعشی نجفی، قم. • تاج العروس، الزبیدی، السید محمد مرتضی الحسینی الواسطی، دار الهدایة، کویت، ۱۳۸۵هـق. • تفسیر عیاشی، عیاشی، محمد بن مسعود بن عیاش سمرقندی، کتابفروشی اسلامیه، تهران. • حلیة الابرار فی فضائل محمد وآله الأطهار، بحرانی، السید هاشم بن سلیمان، دارالکتب العلمیه، قم، بی تا. • الخرائج والجرائح، الراوندی، ابوالحسین سعید بن هبة اللّه (قطب الدین)، مؤسسة الإمام المهدی (علیه‌السلام)، قم. • الخصال، صدوق، محمد بن علی بن الحسین بن بابویه القمی، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، قم. • دلائل الامامه، طبری، ابوجعفر محمد بن جریر بن رستم (شیعی) کتابفروشی رضی، قم. • روضة الواعظین، نیشابوری، محمد بن فتال، انتشارات الرضی، قم، بی تا. • عقد الدرر فی اخبار المنتظر، سلّمی شافعی، یوسف بن یحیی، عالم الفکر، قاهره، بی تا. • الشیعة والرجعه، طبسی، شیخ محمدرضا، چاپخانه الآداب، نجف الاشرف، ۱۳۸۵هـق. • العدد القویة لدفع المخالف الیومیة، حلی، رضی الدین علی بن مطهر، کتابخانه آیة اللّه مرعشی نجفی، قم. • عیون اخبار الرضا، صدوق، محمد بن علی بن الحسین بن بن بابویه قمی، نشر توس، قم. • غایة المرام فی حجة الخصام عن طریق الخاص و العام، بحرانی، السید هاشم بن سلیمان، مؤسسة الاعلمی، بیروت. • الغیبة، طوسی، ابوجعفر محمد بن الحسن، کتابفروشی صدوق، تهران، بی تا. • الغیبة، نعمانی، محمد بن ابراهیم المعروف به ابوزینب، کتابفروشی صدوق، تهران. • الفتن، ابن حماد، نعیم بن حماد المروزی، کتابخانه المتحف (خطی انگلستان). • الکافی، کلینی، محمد بن یعقوب رازی، دارالکتب الاسلامیة، تهران. • کشف الغمة فی معرفة الأئمة، اربلی، ابوالحسن علی بن عیسی بن ابوالفتح، دار الکتاب الإسلامیة، بیروت. • کمال الدین و تمام النعمة، صدوق، محمد بن علی بن الحسین بن بابویه قمی، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، قم. • کنزالعمال فی سنن الأقوال والأفعال، متقی هندی، علاء الدین علی بن حسام الدین، مؤسسة الرسالة، بیروت. • لسان العرب، ابن منظور، نشر ادب الحوزه، قم. • مجمع البیان فی تفسیر القرآن، طبرسی، فضل بن الحسن، دار الکتب الإسلامیة، قم. • المحجة فیما نزل فی الحجة، بحرانی، السید هاشم بن سلیمان، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳هـق، بیروت. • المستجاد من کتاب الارشاد، حلی، حسن بن مطهر، کتابخانه آیة اللّه مرعشی نجفی، قم. • مستدرک الوسائل، نوری، میرزا حسین، مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث، قم. • الملاحم والفتن فی ظهور الغائب المنتظر، ابن طاووس، علی بن موسی، مؤسسة الأعلمی، ۱۴۰۳هـق، بیروت. • نورالابصار فی مناقب آل النبی المختار، شبلنجی، حسن بن مؤمن، دار الفکر، بیروت؛ ۵ - پانویس۶ - منبعدانشنامه کلام اسلامی، مؤسسه امام صادق علیه‌السلام، برگرفته از مقاله «اصحاب امام مهدی»، شماره ۴۹ رده‌های این صفحه : مهدویت | یاران امام زمان
|